Sümerbank ve Yerli Mallar Pazarı

Yayınlanma Tarihi

14 Kasım 2025

Okuma Zamanı

4 Dakika

Sümerbank

Cumhuriyet’in ilk yıllarında benimsenen kalkınma planlarının ve devletçi ekonomi politikasının somut karşılıklarından biri Sümerbank’tır. Kurum, savaş sonrası eksik kalan teknik altyapıyı ve nitelikli iş gücünü geliştirmekle kalmamış; aynı zamanda özel girişimi destekleyen bir yapı olarak tasarlanmıştır. Demir-çelikten dokumaya, hazır giyimden çeşitli tüketim mallarına kadar pek çok alanda Anadolu’nun farklı bölgelerinde kurulan Sümerbank tesisleri, temel ihtiyaç ürünlerini geniş kitleler için erişilebilir kılmıştır. Bu tesisler, bulundukları kent ve kasabalara ekonomik hareketlilik ve sosyal yaşam açısından da yeni imkânlar sunmuştur.

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan sanayileşme sürecine tanıklık eden Sümerbank Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası ise bu hikâyenin özgün örneklerinden biridir. Cumhuriyet döneminde Sümerbank çatısı altında yeniden düzenlenen fabrika, yalnızca bir üretim alanı olmaktan çıkarak hastane, kreş, sinema ve çeşitli sosyal tesisleriyle bir yaşam merkezi hâline gelmiştir. Bu niteliğiyle Beykoz Kundura, Türkiye’deki erken sanayi yerleşkeleri arasında kendine özgü, bütüncül bir model sunar.

Yerli Malı Yurdun Malı

1929 yılında “milli tasarruf” söylemi etrafında, yerli malı kullanımını yaygınlaştırmak ve tasarruf kültürünü güçlendirmek amacıyla Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti kurulur. Cemiyet; Yerli Malı ve Tasarruf Haftası, konferanslar ve yurt içinde ve dışında düzenlenen sergilerle yerli üretimi görünür kılmaya çalışır. Sümerbank’ın kurulmasıyla birlikte bu misyon, doğrudan üretim alanına taşınır. 1930’lar ve 1940’larda hazırlanan sloganlı afişler ve reklam kampanyalarıyla kamuoyuna çağrı yapılır. Cumhuriyet’in inşa etmeye çalıştığı yeni ulus kimliği, ekonomide “milli ve yerli”, teknik ve tasarım anlayışında ise “uluslararası” bir çizgiyi birleştirerek; üretim, kültür ve gündelik yaşamı eş zamanlı olarak dönüştürmeyi hedefler.

Sümerbank, ürünlerinin satışını ve dağıtımını daha sistemli bir biçimde yürütmek için 1934’te Sümerbank Yerli Mallar Pazarları Müdürlüğü’nü kurar. Bu girişimin temel amacı, Sümerbank ürünlerini doğrudan tüketiciyle buluşturmak ve piyasayı yakından takip edebilmektir. II. Dünya Savaşı yıllarında Yerli Mallar Pazarı’nın işlevi daha da kritik hâle gelir; birçok temel tüketim maddesinin satışı kontrol altına alınırken, tekstil ve giyim ürünlerinin halka “normal” fiyatlarla ulaştırılması bu kurumun başlıca görevlerinden biri olur.

Yerli Mallar Pazarı’nın kapatılmasının ardından 1949’da Sümerbank Alım Satım Müessesesi kurulur. Başlangıçta yalnızca 3 mağazayla faaliyet gösteren bu yapı, 1969 yılına gelindiğinde 180, özelleştirme sürecinin başladığı 1978 yılı itibarıyla ise 500 mağazaya ulaşarak Türkiye genelinde geniş bir dağıtım ağına dönüşür.

Kundura Hafıza Arşiv ve Araştırma Merkezi, yakın bir zamanda Sümerbank ve Erken Cumhuriyet Dönemi sanayileşme, endüstri odaklı koleksiyonunu erişime açtı. Yerli malı ve Sümerbank’a dair fotoğraf, doküman ve obje koleksiyonunu web sitesi üzerinden inceleyebilirsiniz. Dijital arşiv ve kütüphane çalışmaları için Kundura Hafıza Arşiv ve Araştırma Merkezi’nden web sitesi üzerinden randevu talebinde bulunup, hafta içi 10:00-17:00 arasında ziyaret edebilirsiniz.

Kundura Hafıza Arşiv Kataloğunu incelemek için tıklayın.